Οι μέλισσες του Ναπολέοντα

Οι χρυσές μέλισσες (στην πραγματικότητα, τζιτζίκια) που ανακάλυψε ο Τουρνέ το 1653 στον τάφο του Childeric Α’, ιδρυτή της δυναστείας των Μεροβίγγειων και πατέρα του Clovis θεωρήθηκαν το παλαιότερο έμβλημα των ηγεμόνων της Γαλλίας.

Ο Ναπολέων συχνά φορούσε ενδύματα χρυσοκέντητα με μέλισσες ενώ και αρκετά αντικείμενα στα ανάκτορά του ήταν διακοσμημένα με μέλισσες. Επέτρεπε μάλιστα μόνο στους υψηλόβαθμους αυλικούς του να τα φορούν. Όταν ο Πρίγκιπας της Ουαλίας στέφθηκε ανώτατος άρχων της Αγγλίας, η μέλισσα ήταν ήδη ένα από τα πιο σημαντικά σύμβολα εξουσίας και κύρους στην αυτοκρατορία του Ναπολέοντα. Κι όμως, όλα στηρίχτηκαν σε ένα μοιραίο λάθος…

Ο Ναπολέων ήξερε καλά ότι, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, η εξουσία του βασιζόταν στην διατήρηση της ψευδαίσθησής της. Επίσης είχε κατανοήσει ότι η χρήση συμβόλων ήταν απαραίτητη για να τροφοδοτείται η ισχύς του και παράλληλα είχε πλήρη συνείδηση του κρίσιμου ρόλου που διαδραμάτιζε η αρχαιότητα στη συλλογική συνείδηση. Επομένως, την άνοιξη του 1804, συνέστησε μια επιτροπή με μοναδικό καθήκον τον σχεδιασμό της τελετής στέψης του, που ήταν προγραμματισμένη για το Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Η επιτροπή αυτή έπρεπε να καθορίσει το πρωτόκολλο (ποιος θα προσκληθεί, που θα πραγματοποιηθεί), να επιλέξει τα εμβλήματα και τον στολισμό για τα αυτοκρατορικά ενδύματα και τη διακόσμηση του χώρου. Εννοείται, ότι όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον ίδιο τον Βοναπάρτη,

Στην αρχή η επιτροπή επέλεξε για έμβλημα τον αετό -που συμβόλιζε τις αυτοκρατορίες τόσο του Ιούλιου Καίσαρα όσο και του Καρλομάγνου. Αυτή η επιλογή έγινε ομόφωνα δεκτή από τα μέλη της επιτροπής και από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Υπήρχε όμως μία ακόμη εκκρεμότητα: το προσωπικό έμβλημα του αυτοκράτορα. Οι Γάλλοι βασιλείς χρησιμοποιούσαν για το σκοπό αυτό το φλερ-ντε-λις ως προσωπικό έμβλημα από τότε που το υιοθέτησε ο Βασιλιάς Clovis Α’, ο πρώτος Χριστιανός βασιλεύς της Γαλλίας και γιος του Childeric I. Όμως το περίφημο fleur-de-lys είχε απαγορευτεί από την Εθνική Συνέλευση κατά την Επανάσταση -όχι ότι αυτό ενδιέφερε ιδιαίτερα τον Ναπολέοντα. Το πραγματικό πρόβλημα ήταν ότι ήταν συσχετισμένο με τους βασιλιάδες που ο Ναπολέων σκόπευε να εκτοπίσει. Έπρεπε λοιπόν να βρεθεί άλλο έμβλημα.

Η επιτροπή άρχισε να εξερευνά τη Γαλλική ιστορία σε όλο και μεγαλύτερο βάθος μέχρι που έφτασε στην έκθεση του Chifflet σχετικά με τους θησαυρούς που βρέθηκαν στον τάφο του Childeric. Ο Chifflet είχε δει τα 300 περίπου μικρά χρυσά έντομα που βρέθηκαν ανάμεσα στα οστά του βασιλιά και θεώρησε ότι ήταν απεικονίσεις μελισσών και επομένως σύμβολα των Φράγκων ηγεμόνων. Έτσι, έπειτα από πολλή συζήτηση και διαβουλεύσεις, η επιτροπή αποφάσισε κατά πλειοψηφία να προτείνει τη μέλισσα ως προσωπικό έμβλημα του Αυτοκράτορα. Ο Ναπολέων, που αναζητούσε ένα σύμβολο πιο ιστορικό από το fleur-de-lys, αλλά εξίσου συνδεδεμένο με τη δυναστεία των Μεροβίγγειων, πίστευε ότι η μέλισσα θα νομιμοποιούσε επαρκώς τις αυτοκρατορικές βλέψεις του. Συνεπώς ενέκρινε την πρόταση να γίνει η μέλισσα το προσωπικό του έμβλημα.

Μόλις λήφθηκε η απόφαση για το αυτοκρατορικό έμβλημα, κάθε λογής καλλιτέχνες άρχισαν να μελετούν το θησαυρό από τον τάφο του Childeric που δώρισε ο Αυστριακός αυτοκράτορας στον Λουδοβίκο XIV το 1665 και φυλασσόταν έκτοτε στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Για κάποιες χρήσεις, το αρχικό σχήμα των “μελισσών” ήταν αποδεκτό, αλλά όχι για τους αυτοκρατορικούς μανδύες για την τελετή στέψης. Ο Jean-Baptiste Isabey, διάσημος ζωγράφος για μινιατούρες και στενός φίλος του Βοναπάρτη, ανέλαβε να σχεδιάσει τα ενδύματα της στέψης. Επίσης του είχε ανατεθεί η ευθύνη για το σχεδιασμό των ρούχων και των πιο υψηλών προσκεκλημένων. Ο Isabey όμως βρήκε τη μέλισσα του Childeric πολύ χοντροκομμένη και δεν θα ήταν καθόλου κατάλληλη για να γίνει το βασικό χρυσό κέντημα πάνω στους μανδύες από κόκκινο βελούδο. Έτσι, σχεδίασε μια νέα μέλισσα, μεγαλύτερη σε μέγεθος με φτερά στην πλάτη που φαινόταν από ψηλά. Αυτό το συγκεκριμένο σχέδιο, σε διάφορες παραλλαγές, έγινε η πρώτη μέλισσα του Ναπολέοντα.

Από εκείνη τη στιγμή η μέλισσα μπήκε παντού: σχεδόν σε κάθε αντικείμενο που σχετιζόταν με την τελετή ενθρόνισης, σε κάθε δωμάτιο των ανακτόρων, σε σερβίτσια, έπιπλα, τοίχους, διακοσμητικά αντικείμενα, χαλιά. Φυσικά μπήκε στους αυτοκρατορικούς μανδύες, αλλά και στο λευκό σατέν φόρεμα της Ζοζεφίνας και στα πασούμια της, επίσης από λευκό σατέν και δαντέλα. Φυσικά, μπήκε και στο οικόσημο του Ναπολέοντα. Ωστόσο, ελάχιστοι πλην του Ναπολέοντα είχαν το δικαίωμα να φέρουν το αυτοκρατορικό έμβλημα της μέλισσας στα οικόσημα ή τα ρούχα τους κι αυτοί ήταν επιλεγμένοι από τον ίδιο τον Ναπολέοντα -ούτε καν οι Δούκες που περιορίστηκαν στα αστέρια, τα οποία επίσης δεν μπορούσαν να χρησιμοποιούν κατώτεροι αυλικοί και αξιωματούχοι. Υπήρξε μόνο μία εξαίρεση: το Μάιο του 1804, ο Ναπολέων ίδρυσε την Λεγεώνα της Τιμής, που παραμένει η ανώτατη διάκριση που μπορεί να απονεμηθεί στη Γαλλία. Το έμβλημα των μελών της Λεγεώνας της Τιμής περιλαμβάνει μια εκδοχή της μέλισσα, με μερικώς ανοιγμένα φτερά. Όσοι λάμβαναν αυτόν το τιμητικό τίτλο, έμπαιναν στον πολύ περιορισμένο κύκλο αυτών που μπορούσαν να φορούν το έμβλημα της μέλισσας σε πολύ ειδικές περιστάσεις.

Ακόμη και σήμερα το θέμα των “μελισσών” του Childeric παραμένει μυστήριο και διχάζει τους μελετητές του. Αν και ο Chifflet είχε δηλώσει ότι βρέθηκαν στον τάφο μαζί με το άλογο του ηγεμόνα, πολλοί υποστηρίζουν ότι προέρχονται από τον μανδύα του Childeric, που είχε πολύ μικρές τρύπες στις οποίες θεωρούν ότι ήταν ραμμένες οι μέλισσες. Οι διαφωνούντες υποστηρίζουν ότι τριακόσιες χρυσές μέλισσες δεν θα μπορούσαν να είναι ραμμένες πάνω στον μανδύα, γιατί αυτό θα τον καθιστούσε αυτομάτως βαρύ και εξαιρετικά άβολο. Και όλα αυτά ενώ δεν έχει δοθεί ακόμη απάντηση στο ερώτημα που αφορά το είδος των εντόμων. Παρότι ο Chifflet θεώρησε ότι ήταν μέλισσες, πολλοί μεταγενέστεροι μελετητές πιστεύουν ότι ήταν τζιτζίκια ή γρύλλοι, που την εποχή εκείνη συμβόλιζαν το θάνατο και την ανάσταση των νεκρών για τους Μεροβίγγειους. Υπάρχουν και κάποιοι που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για χρυσές μύγες, καθώς τότε οι μύγες χρησιμοποιούνταν συχνά στα οικόσημα ευγενών από την Βενετία και τη Φλάνδρα -περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχο των Μεροβίγγειων ηγεμόνων. Βέβαια, η μύγα δεν θεωρείται ευγενές έντομο και άρα δεν θα ήταν κατάλληλη ως αυτοκρατορικό σύμβολο, αν και σίγουρα οι Βρετανοί στρατιώτες θα ήθελαν να φαντάζονται τον μισητό Βοναπάρτη καλυμμένο με μύγες.

Όποια κι αν είναι η αλήθεια, είναι γεγονός ότι η μέλισσα ανέκαθεν έχαιρε θαυμασμού. Πρόκειται για έντομο κοινωνικό, εργατικό, οργανωμένο και πολύ παραγωγικό. Κι όπως είχε επισημάνει ο σύμβουλος του Ναπολέοντα, Jean-Jacques-Régis de Cambacérès, ένα σμήνος μελισσών θα ήταν το ιδανικό έμβλημα για το Γαλλικό έθνος, καθώς ενσαρκώνει μια σπουδαία δημοκρατία με έναν μοναδικό και πανίσχυρο ηγέτη.

Το πιθανότερο είναι ότι ο Ναπολέων δεν έδινε δεκάρα για το σύστημα διοίκησης των μελισσών. Το μόνο που τον απασχολούσε ήταν να συνδεθεί με τους παλαιότερους Γάλλους ηγεμόνες. Έτσι αυτό που μέτρησε ήταν η θεωρία του Chifflet σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τον Μεσαίωνα, ο Λουδοβίκος ο ΧΙΙ είχε στο οικόσημό του μια κυψέλη. Αργότερα βέβαια, η Γαλλική Εθνοσυνέλευση απέρριψε τη χρήση της κυψέλης στο εθνόσημο “διότι οι μέλισσες έχουν βασίλισσα”.

Ο Ναπολέων και οι αξιωματούχοι του συνέχισαν να χρησιμοποιούν το έμβλημα της μέλισσας σε όλη τη διάρκεια της εξουσίας του στη Γαλλία. Με την ανάκαμψη του Λουδοβίκου XVIII στο θρόνο, το 1815, η μέλισσα εκτοπίστηκε από το fleur-de-lys όπου ήταν δυνατό, αν και μερικές μέλισσες ξέφυγαν από την καταστροφή. Όταν η σωρός του Ναπολέοντα επεστράφη στη Γαλλία το 1840, οι μέλισσες ήταν το έμβλημα που χρησιμοποιήθηκε στην κηδεία του και όταν ο ανεψιός του πήρε την εξουσία ως Ναπολέων Γ’, επανέφερε τη μέλισσα μεταξύ των εμβλημάτων του. Αυτή ήταν η τελευταία φορά που η μέλισσα χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο αυτοκρατορικής ισχύος στη Γαλλία.

Περισσότερες πηγές ενημέρωσης για τη μέλισσα του Ναπολέοντα:

Fox-Davies, Arthur Charles, A Complete Guide to Heraldry. New York: Grammercy Press, 1978.

Goffart, Walter A. and Murray, Alexander C., After Rome’s Fall: Narrators and Sources of Early Medieval History. Toronto: University of Toronto Press, 1998.

Marchese, C. Marina, Honeybee: Lessons from an Accidental Beekeeper. New York: Black Dog & Leventhal Publishers, Inc., 2009.

Nouvel-Kammerer, Odile, Symbols of Power: Napoleon and the Art of the Empire Style, 1800 – 1815. New York: Abrams, Inc., 2007.

Warner Morley, Margaret, The Honey-Makers. Chicago: A. C. McClurg and Company, 1899.

Wells, Peter S., Barbarians to Angels: The Dark Ages Reconsidered. New York: W. W. Norton and Company, 2009.

Wilson, Bee, The Hive: The Story of the Honeybee and Us. New York: Thomas Dunne Books, St. Martin’s Press, 2004.

Wilson-Smith, Timothy, Napoleon: Man of War, Man of Peace. New York: Carroll and Graff Publishers, 2002.

Πηγή: https://regencyredingote.wordpress.com/2010/10/22/the-bees-of-napoleon/